Europa

De problemen met stikstof zijn niet iets van de afgelopen jaren. In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw groeide de uitstoot ('emissie') van ammoniak en stikstofoxiden hard, en daarmee ook de neerslag ervan ('depositie') in de natuur. Veeteelt werd intensiever, kunstmest werd steeds vaker gebruikt, waardoor de voedselproductie en de export van landbouwproducten sterk groeiden. Ook de industrie en het verkeer groeiden na de Tweede Wereldoorlog snel.

Sinds 1990 daalt de uitstoot van stikstof flink. Zo is de uitstoot van stikstofoxiden in de afgelopen dertig jaar met bijna drie kwart afgenomen. Dat komt door maatregelen bij fabrieken, de energiesector en in het verkeer, zoals de invoering van de katalysator.

De uitstoot van ammoniak daalde ook. In 1991 werden strengere regels voor mest ingevoerd om de uitstoot terug te dringen. Maar tussen 2013 en 2017 nam de veestapel fors toe door de afschaffing van het melkquotum. En meer vee betekent meer ammoniak, waardoor de daling stagneerde.

Europa

Nederland behoort tot de regio’s met de hoogste dichtheid van mensen, dieren en economische activiteit in Europa. Omgerekend naar stikstofuitstoot per inwoner, staat Nederland in de middenmoot, maar door de bevolkingsdichtheid zijn de Nederlandse emissies van totaal stikstof per hectare, met bijna 4 keer het EU-gemiddelde, het hoogst in Europa. België en Duitsland volgen op plaats twee en drie. Regio’s met een gelijkwaardige emissiedichtheid zijn Vlaanderen, de Po-Vallei in Italië, en grote delen van NoordrijnWestfalen en Nedersaksen in Duitsland.

Overschrijdingen van de kritische depositie vinden in heel Europa plaats. In Nederland wordt op 72% van het natuurareaal de kritische depositie overschreden. In Duitsland wordt dit percentage op 70% geschat. Voor heel Europa ligt dit percentage op circa 55%. 

Nederland en buurlanden

Hoe zit het met stikstof in andere Europese landen? De wettelijke kaders die van belang zijn bij de stikstofproblematiek volgen uit de Europese Habitatrichtlijn. Deze kaders zijn in alle lidstaten van de EU gelijk. Wel kunnen lidstaten zelf bepalen hoe ze de verplichtingen implementeren. Het is dan ook niet vreemd dat er verschillen zijn.

Zo heeft Nederland qua oppervlakte relatief weinig beschermde natuur aangewezen en de kwaliteit van die gebieden, uitgedrukt in de zogenaamde staat van instandhouding, is over het algemeen matig tot zeer ongunstig. 

Ook in Vlaanderen en delen van Duitsland, is de te hoge stikdepositie een serieus probleem. Vlaanderen heeft net als Nederland een Programma Aanpak Stikstof. In het kader daarvan zijn alle veehouderijen beoordeeld. Afhankelijk van hun aandeel in de stikstofdepositie op beschermde natuurgebieden is per bedrijf bepaald of het al dan niet met emissiereducerende maatregelen kan blijven bestaan. In Duitsland gaat de meeste aandacht uit naar de concentraties nitraat in het grondwater. Die concentraties zijn als gevolg van landbouwkundig gebruik op veel plaatsen hoger dan de toegestane norm.

Nederland

Omdat in tegenstelling tot NOx een substantieel deel van de uitgestoten ammoniak (NH3) binnen enkele kilometers van de bron deponeert, kunnen stikstofdeposities en overschrijdingen van de kritische depositie regionaal sterk verschillend zijn. De depositie op een natuurgebied wordt dan ook sterk bepaald door aanwezigheid en type bronnen in de nabije omgeving, de afstand tot en ligging van de bronnen ten opzichte van het natuurgebied alsmede afstand tot de landsgrens. Ook is de aanwezigheid van kwetsbare natuurgebieden regionaal verschillend, bijvoorbeeld door het type bodem of de waterhuishouding. In het kaartje zijn een aantal duidelijke regionale boosdoeners aan te wijzen, zoals:

• Tata Steel (IJmuiden)
• Schiphol (Haarlemmermeer)
• Haven Rotterdam
• RWE (Eemshaven)
• Dow Benelux (Hoek)
• Chemelot (Sittard)
  

Zaanstad

De gemeente Zaanstad heeft veel invloed van omliggende gemeenten zoals Amsterdam en IJmuiden. Deze gemeenten zijn door hun economische activiteit en Tata Steel netto exporteurs van stikstof naar omliggende gemeenten. Daarnaast wordt de Gemeente Zaanstad gekenmerkt door instensief verkeer, zoals de verkeersaders A10, A7, A8 en A9, en is het luchtruim boven Zaanstad een belangrijke aanvliegroute voor Schiphol. Bovendien is aangrenzende Westelijk Havengebied van Amsterdam een belangrijke bron van stikstofuitstoot door zeeschepen en de vuilverbranding AEB. 

Belangrijke Natura 2000 gebieden in de Gemeente Zaanstad zijn Zuideinde, Westerkoog en Westerwatering. Ook liggen er een flink aantal kwetsbare gebieden in de omgeving zoals de duinrand, Jisperveld en Het Twiske.

Sectoren binnen Nederland

Twee derde van de stikstofdepositie wordt in Nederland zelf veroorzaakt, aldus schattingen van het RIVM: met name door landbouw, verkeer en industrie. Van die sectoren draagt de landbouw verreweg het meeste bij aan de hoeveelheid stikstof in de natuur.

• Stikstofdepositie in Overijssel, Gelderland, Utrecht, Noord-Brabant en Limburg ligt hoger dan het landelijk gemiddelde.
• Nederlandse landbouw levert in bijna alle provincies de grootste bijdrage aan de depositie.
• In Zeeland en Limburg levert het buitenland een grotere bijdrage dan de Nederlandse landbouw.
• De bijdrage van het buitenland neemt met afstand tot de grens af.
• Nederlands wegverkeer en huishoudens dragen bovengemiddeld bij in de provincies Utrecht, Zuid-Holland en Noord-Holland.